جیسون بورن چگونه متولد و محبوب شد؟
مرد خردمندی زمانی گفت: «هرگز نگو دیگر هرگز این کار را نمی کنم». نصیحتی که مت دیمون و پل گرین گرس مشخصا به آن باور نداشتند. بعد از قسمت دوم و سوم سه گانه تحسین شده بورن- «برتری بورن» در سال 2004 و «التیماتوم بورن» در سال 2007- ستاره فیلم و کارگردان آن چندباری «هرگز» گفتند. هرگز به ساختن فیلم چهارم بورن، هرگز به برگرداندن جیسون بورنِ ابرجاسوس به پرده سینما، بارها و بارها و بارها هرگز گفتند.
با این حال، در یک روز آفتابی سپتامبر، دیمون و گرین گرس بار دیگر سر صحنه بودند تا یک جیسون بورن کاملا جدید را فیلمبرداری کنند. پس چه اتفاقی افتاد؟
گرین گرس این را تایید می کند که: «من هفت- هشت سال گذشته را که با فکر ساختن یک جیسون بورن دیگر نگذراندم. من همیشه به ساختنشان افتخار می کنم، ولی دیگر از ذهنم بیرون رفته بودند و واقعا از این بابت راحت بودم».
این کارگردان انگلیسی درواقع بلافاصله بعد از «التیماتوم بورن»، مشغول کار روی چهارمین فیلم بورن شده بود. اما در دسامبر 2009 از آن کنار کشید تا روی پروژه های دیگری تمرکز کند. پروژه هایی که خیلی هایشان هنوز ساخته نشده اند. مثل «ممفیس»- فیلمی درباره مارتین لوترکینگ- و اقتباسی از Fear Index مارتین هریس.
به نظر می رسد ماجرا به همین جا ختم شود. اما شبح بورن چهارم (در اصل بورن پنجم، بعدا به آن هم می رسیم) هیچ وقت دست از سرشان برنداشت. فراموش کردن مردی مثل بورن اصلا راحت نیست.
مت دیمون می گوید: «هر بار من و پل با هم حرف می زدیم، بحث بورن پیش می آمد. سی مکالمه در طی چند سال داشتیم، و بعضی وقت ها هم فقط کمی درباره او حرف می زدیم. ولی این مکالمه ها طولانی تر و مستمرتر شد».
گرین گرس آن چنان هیجانی نسبت به پروژه نداشت، تا این که در تابستان 2014، طی جلسه ای که با مت دیمون و تدوینگر چندین و چندساله گرین گرس، کریتسوفر رُز داشت، جرقه هایش زده شد.
گرین گرس می گوید: «من به این مجموعه فیلم حداقل یک مرور را مدیون بودم. و بعدش از این که چقدر زمان گذشته و دنیا چقدر از آن موقع تا به حال تغییر کرده شگفت زده شدم. شروع کردم به فکر کردن به این که "ساخت این کار چقدر قرار است حال بدهد؟"»
فیلم با نویسندگی هم زمان گرین گرس و کریستوفر رز کم کم شکل گرفت. همچنین مت دیمون- مردی با اسکار فیلمنامه نویسی، که بودنش در کنارشان واقعا مفید بود- در طرح داستانی همکاری می کرد، ولی به خاطر برنامه به شدت شلوغ و پرکارش نمی توانست جزو نویسنده ها باشد.
آنها داستانی را نوشتند که در آن بورن، آدم کش برتر و حرفه ای دچار فراموشی شده سینما، بعد از یک دهه زندگی پنهان، به دنیای تیره و تاریک سیا بر می گشت تا دوباره به ترفندها و تعقیب و گریزهای ماشینی هنرمندانه اش بپردازد. زمان «...ِ بورن» رسیده بود. حالا این سه نقطه بالاخره با یک کلمه ای پر می شد.
نام گذاری بورن
نام گذاری بورن
اسم چه ارزشی می تواند داشته باشد؟ برای جیسون بورن، یا اگر بخواهیم اسم واقعی اش را بگوییم، دیوید وب، ارزش زیادی دارد. و برای یک فیلم از سری بورن هم به همان اندازه ارزشمند است. این مجموعه فیلم پیش از این از الگوی ساده ای پیروی می کردند: عنوان یکی از کتاب های رابرت لادلام/ اریک ون لاست بیدر را که فیلم براساس آن ساخته شده بود انتخاب می کردند.
انتظار می رفت این فیلم جدید نیز همان الگو را دنبال کند، که می شد «خیانت بورن». اما انتظارات برای این ساخته شده اند که ما را گمراه کنند. عنوان رسمی فیلم طی مسابقات فوتبال امسال رونمایی شد، عنوانی کوتاه و ساده که مستقیم سر اصل مطلب می رفت: «جیسون بورن».
دیمون می گوید: «ما صدتا اسم مختلف برای فیلم داشتیم. فلانِ بورن، بهمانِ بورن. ولی این عنوان همبا داستانی که در فیلم تعریف می کنیم مرتبط است، و هم به نحو خوبی آن را از سه فیلم دیگر جدا می کند. از نظر محتوایی، این فیلم درباهر کسی است که به دنبال هویت خودش می گردد، و بعد، از شر آن هویت خلاص می شود. و وقتی شما او را در ابتدای این فیلم می بینید، واقعا وضعیت خوبی ندارد. سوال مرکزی این است که: "این هویت چیست؟ و من بدون این هویت کی هستم؟"»
بدبین ها ممکن است بگویند این جدایی از سنت نام گذاری دلایل دیگری دارد. در سال 2012، وقتی گرین گرس و دیمون همچنان روی هرگز گفتنشان پافشاری می کردند، یونیورسال تصمیم گرفت با بورن مثل قهرمان های مارول برخورد کند. پس نویسنده مجموعه اصلی را استخدام کرد تا «میراث بورن» را کارگردانی کند. این اولین قدم برای خلق یک دنیای بورنی بود که می توانست بدون شخصیت اصلی اش رشد کند. با به پیش راندن جرمی رنر در نقش یک آدم کش آزمایشگاهی فراری دیگر.
التیماتوم بورن
دیمون [می خندد]: «نه، این اسم را استودیو انتخاب کرده. ببینید، من کاملا درک می کنم که چرا آنها «میراث بورن» را ساختند. استودیو مجبور بود به خاطر مسائل مالی اش یک بورن بسازد. سراغ ما امدند ولی ما ایده ای برایش نداشتیم. پس تونی این ایده به ذهنش زد که دنیای بورن را بدون حضور من گسترش بدهد. من این را درک می کنم، غبطه ای هم برایش نمی خورم».
با این حال، «میراث» فقط محکوم به شکست بودن یک فیلم جیسون بورن بدون حضور جیسون بورن را نشان نداد، بلکه نشان داد که یک فیلم جیسون بورن بدون مت دیمون شانسی برای جذب مخاطب ندارد. همان طور که روی پوسترهای سه گانه اصلی قید شده، متدیمون همیشه جیسون بورن است، به جز آن یک بار که تقریبا نبود.
بی میل بورن
گرین گرس کمی بعد از این که با ساخت «برتری بورن» در سال 2003 موافقت کرد، در یک وضعیت غیرمنتظره قرار گرفت. او سعی می کرد از پشت تلفن، مت دیمون را متقاعد کند که از پروژه کنار نکشد. دیمون می گوید: «فکر می کردم فیلمنامه ای که به آن چراغ سبز داده بودند هنوز آماده نیست. نمی خواستم خودم را درگیر موقعیتی کنم که در آن کارگردانی که نمی شناختم، فیلمنامه ای را فکر می کردم آماده نشده بسازد. پس زنگ زدم به پل که بگویم من توی فیلم بازی نمی کنم».
سیزده سال گذشته است و دیمون سعی می کند آن لحظه را کم اهمیت جلوه دهد، ولی نمی توان انکار کرد که کنار کشیدن او از نقش بورن چه تاثیری روی فعالیت حرفه ای خودش و گرین گرس می گذاشت.
گرین گرس می گوید: «من داشتم خودم را می کشتم. من و او همدیگر را نمی شناختیم. مت یکی- دو تا از فیلم های من را دیده بود، و هیچ نشانه ای توی آنها وجود نداشت که ثابت کند من می توانم چنین فیلم تجاری اکشنی را کارگردانی کنم. ولی در نهایت گفتیم: "به جهنم، می سازیمش".»
البته به این راحتی ها هم نبود. آن طور که دیمون به یاد می آورد، گرین گرس در حالی که به شدت آرام و مسلط به خود بود، پشت تلفن از بازیگر ستاره پرسید که فیلمنامه را دم دستش دارد یا نه. دیمون هم جواب داده بله. و گرین گرس گفته صفحه اول آن را باز کند. «و او تا دو ساعت بعد این روند را ادامه داد تا با من درباره فیلمی که قرار بود بسازم بحث و تبادل نظر کند. و بعد، با خودم فکر کردم که از پسش بر می آیم و اوضاعم خوب است».
ولی اوضاع درواقع بهتر از خوب شد. «برتری بورن» به فروش جهانی 288 میلیون دلار دست یافت، و گرین گرس و دیمون نوعی از رابطه دوستی و شغلی را شکل دادند که به ندرت پیش می آید. گرین گرس به سادگی می گوید: «من او را مثل برادرم دوست دارم».
میراث بورن
گرین گرس لحظه ای را که فهمید منبع الهامش را برای ساخت فیلم پیدا کرده به وضوح به یاد می آورد. صحنه کلیدی «برتری بورن» در اواخر فیلم، بعد از تعقیب و گریز ماشین ها در خیابان های مسکو، که نقطه اوج پرجنب و جوش تنش فیلم است و نمونه بارزی از سبک فیلمبرداری گرین گرس با دوربین لرزان، که اغلب از آن تقلید کرده اند و هیچ وقت به اندازه کار او خوب درنیامده. صحنه ای است با سکون و غمناکی غیرمنتظره، که در آن بورن، مستاصل و درمانده سراغ دختر کسی می رود که در اولین ماموریت حرفه ای اش کشته، و از او پوزش می طلبد.
گرین گرس اضافه می کند که: «یادم می آید برای این صحنه به شدت نگران وم ضطرب بودم. صحنه ای بود که باید همه چیزش درست در می آمد. و خاطرم هست که صبح روز فیلمبرداری اش مت را دیدم و گفتم: "خوبی؟ قیافه ت خیلی داغونه." جواب داد: "36 ساعته که بیدار مونده م. می خواستم وقتی این صحنه رو می گیریم کاملا داغون باشم". به من نگفته بود که می خواهد این کار را بکند. بعدش رفت و صحنه را بازی کرد، و همه چیز واقعا بی نظیر درآمد».
دیمون تایید می کند که همیشه با گرین گرس در تماس است. حتی وقتی که با هم کار نمی کنند. او می گوید: «اگر توی یک شهر باشیم، همدیگر را پیدا می کنیم.»
واقعا به هم می خورند: دو مرد آرام و ظاهرا جدی، با حس شوخ طبعی برای کم کردن فشار کاری. گرین گرس، دیمون را «بهترین همکار» برای ساخت فیلم هایی به دیوانه واری بورن ها می داند.
در «برتری»، تیم دونفره دیمون و گرین گرس هنوز مشغول فیلمبرداری اختتامیه فیلم بودند، جایی که سر و کله بورن در نیویورک پیدا می شود. و زمانی که به ساخت «التیماتوم» رسیدند، چیزی که دیمون آن را هرج و مرج محض در ساخت یک فیلم بورن می نامد تبدیل به عادت این تیم دونفره شده بود.
با این حال، چکش کاری مداوم فیلمنامه هم زمان با پیشرفت کار، منجر به ساخت داستانی حماسی شد که نهایتا یک فیلم بورن برای این دو مرد به حساب می آمد. اما آنها می دانستند که می خواهند به همکاری با هم ادامه دهند، برای همین به مراکش رفتند تا «منطقه سبز» را بسازند. تریلری پرخرج درباره اتفاقات پشت صحنه جنگ عراق.
این اولین اشتباهشان بود.
اشتباه محاسباتی بورن
وقتی در سال 2008 تاریخ شروع فیلمبرداری «منطقه سبز» مشخص شد، اوضاع زیاد خوب به نظر نمی رسید. از اعتصاب نویسندگان در آن زمان مشخص بود که فیلمنامه بریان هلگلند کیفیت لازم را نخواهدداشت. این در حالی بود که اعتصاب قریب الوقوع بازیگران هم فشار و تنش فیلمبرداری را تشدید می کرد. دیمون و گرین گرس که به خاطر موفقیت دو فیلم بورن جسورتر شده بودند، امیدوار بودند بتوانند این بار هم همان ترفندها را به کار ببرند.
دیمون می گوید: «احتمالا بهتر بود که از این کار کنار می کشیدیم. نشانه های خیلی واضحی وجود داشت که این کار را نکنیم. ولی ما دلمان را به دریا زدیم و گفتیم: "بریم بسازیمش"».
نتیجه آن تریلری پرتنش شد که در دقایق انتهایی مسیرش را گم می کند (گرین گرس: «فیلم در چهل دقیقه پایانی اش تسلیم ژانر می شود»).
فیلم همچنین در جاهایی شبیه یک فیلم بورن، بدون حضور بورن است. و می دانیم که چنین چیزی چه نتیجه ای می دهد. اما فیلمی بود که هزینه بالایی داشت و فیلمبرداری اش بیشتر از مدت برنامه ریزی شده زمان برد.
برتری بورن
با بررسی عواقب، او عهد ساده ای با خود بست: «دیگر حتی یک فیلم هم نمی سازم، مگر این که بودجه و زمانبندی اش درست چیده بشود».
او به این عهد وفادار ماند، و فیلم بعدی اش «کاپیتان فیلیپس» را سر زمان و با برنامه ریزی درست آماده کرد. فیلمی که از نظر تولیدی یک کابوس به حساب می آمد، با حضور کشتی های عظیم، دریای آزاد و نابازیگران. و بعد توجهش را معطوف «جیسون بورن» کرد. با تجربه ای که سر «منطقه سبز» نصیب شان شد، این یکی قرار نبود از دستشان دربرود.
اصلاحات بورن
در شبی که گرین گرس و دیمون به ترتیب برای اهدا و دریافت جایزه بهترین بازیگر در مراسم جوایز امپایر 2016 حاضر شدند، طبق برنامه یک هفته ای که به زمان فیلمبرداری اضافه شده بود، مشغول گرفتن سکانس های لندن «جیسون بورن» بودند و مستقیم از سر صحنه فیلمبرداری آمده بودند.
این هفت روز زمان اضافه اما از ابتدا برنامه ریزی شده و خبری از اصلاحات شتاب زده نبود. وقتی امپایر در ماه می با دیمون صحبت می کند، او مشغول بازی است، ولی در یک فیلم دیگر (Downsizing) و برای کارگردان دیگری (الکساندر پین).
دیمون با فریاد می گوید: «ما بورن را تمام کردیم! فکر نمی کنم به چیزی بدهی داشته باشیم. فکر کنم این بار، دیگر کار را تمام کردیم».
برخلاف «التیماتوم بورن» که دیمون به کنایه می گوید: «چندین سال از زندگی مان را درگیر خودش کرد» در مورد «جیسون بورن» می گوید: «متمدنانه ترین فیلم بورنی است که تا به حال ساخته ایم».
گرین گرس و رز وقت بسیار زیادی برای نوشتن فیلمنامه داشتند، تا هرگونه ایراد داستانی را از بین ببرند. دیمون و گرین گرس اصلا نمی خواهند هیچ جزییات دقیقی از طرح داستانی پروژه جدیدشان رو کنند. با این حال ما می دانیم که دوازده سال بعد از پایان «التیماتوم بورن» (که داستانش بلافاصله بعد از «برتری بورن» در 2004 شروع می شد) بورن/ وب تلاش می کند از شناسایی شدن بگریزد، آن هم در دنیای که نرم افزار شناسایی چهره، حتی بیرون آمدن از خانه را هم برای او تبدیل به کابوس کرده. او به طور خیلی قاطعی زا بازی بیرون رفته.
دیمون توضیح می دهد: «برای این که بورن درگیر شود، حتما باید ماجرایی شخصی وجود داشته باشد. شرایط و اتفاقاتی خارجی و از بیرون هستند که او را وارد ماجرا می کنند. اما در بطن قضیه باید نیاز عمیقی برای بورن باشد که بخواهد آن مسئله را حل کند.»
منطقه سبز
و بعد، نیکی مثل ادوارد اسنودن می شود، سیستم های سیا را هک و فایل های مربوط به برنامه «تردستون» و «بلک بیر» را دانلود می کند، برنامه هایی مربوط به عملیاتی مخفی که بورن را تبدیل به یک ماشین کشتار کرد. و خیلی زود دوباره بورن وارد بازی می شود. اطراف دنیا بالا و پاین می پرد، در حالی که چیزی در گذشته اش او را رها نمی کند و افرادی هم در زمان حال به دنبالش می گردند.
و اما مشکلی هم در این میان وجود دارد. دنباله ها باید آشنا به نظر برسند و حس راحتی و اطمینان به مخاطبشان بدهند، و در عین حال به قدر کافی مولفه های تازه و جدید رو کنند که به نظر نرسد فقط یک بازسازی اند. دیمون می گوید: «وقتی ما به این مسئله رسیدیم، گفتیم که مولفه های جدید در اینجا باید بازیگرهای جدید باشند».
و این بازیگرهای جدید عبارت اند از تامی لی جونز، آلیشیا ویکندر، ونسان کسل و ریزاحمد. دیمون به شوخی می گوید: «آلیشیا نماینده تغییراتی است که توی دنیا به وجود آمده. کل این قضیه مولفه های سایبری که ده سال پیش خبری ازشان نبود. و تامی لی جونز (مامور ویزه سیا) و ونسان کسل (آدم کش خشن و جدی) حس یک فیلم بورن جدید را می دهند. ولی در نهایت آن قدر مولفه های آشنا دارد که به عنوان یک فیلم بورن بشناسیدش». و به این معنی است که حتما باید منتظر صحنه های تعقیب و گریز با ماشین باشیم و «جیسون بورن» در خیابان های لاس وگاس می گذرد.
لوکیشنی که برای مجموعه فیلم اکشن پرتنشی مثل بورن به طرزی غبرمعمول پرزرق و برق است. گرین گرس تاکید می کند که: «این لوکیشنی است که روند داستان ما را به انتخابش سوق داد. من تا به حال یک تعقیب و گریز ماشین توی سال وگاس ندیده ام، یا مطمئنا چیزی شبیه به این را ندیده ام. شب ها می رفتم توی این خیابان قدم می زدم و با خودم می گفتم: "این لامصب خیلی عظیم و باشکوهه!"»
پیوستگی بورن
برای دیمون و گرین گرس، نُه سال گذشته پر بود از کسانی که یک سوال ساده می پرسیدند: کی قرار است یک بورن دیگر بسازید؟ حالا یک فیلم بورن ساخته اند، ولی این سوال قرار نیست دست از سرشان بردارد. و تا زمانی که آنها فیلمشان را با جداکردن سر بورن از بدنش تمام نکرده باشند، طبیعی است که انتظار و علاقه برای فیلم های بیشتری وجودداشته باشد.
دیمون از این ایده استقبال می کند: «اگر پسر جوانی را جای من پیدا کنند که بورن را بازی کند من مخالفتی نشان نمی دهم. ولی هنوز یک کم انرژی توی من مانده. نمی دانم چقدر دیگر می خواهم از روی قطارها بپرم یا کاراته بدلی کار کنم، ولی خب می گویند تا وقتی که آدم می تواند یک کاری را بکند باید انجامش بدهد دیگر».
او می گوید: «ساختن یک بورن دیگر تجربه خیلی خوبی بود. ولی الان به این سوال جواب نمی دهم. فعلا می خواهم بروم و چند فیلم دیگر را که متفاوت باشند بسازم».
پس جواب او خیلی با بله فاصله دارد. اما یک نَه قاطع و محکم هم نگفت. گرین گرس بالاخره یاد گرفته که هرگز نگوید این کار را انجام نمی دهم.